ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ(1)

Ένα αρκετά καλό βιβλίο έτυχε να διαβάσω πριν μερικές μέρες. Πρόκειται για "Το τέλος του Εφιάλτη" του Π. Μπαλτάκου
Ως γνωστό ο Εφιάλτης ήταν αρχαίος Έλληνας, γιος του Ευρυδήμου. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος παρουσιάστηκε στον Ξέρξη και του υπέδειξε τη στενή διάβαση που έφερνε από το όρος Καλλίδρομο στις Θερμοπύλες και ανέλαβε να οδηγήσει από κει τους Πέρσες για να χτυπήσουν έτσι από τα νώτα τους Σπαρτιάτες του Λεωνίδα (480 π.Χ.).

Πράγματι, οι Πέρσες ακολούθησαν τον Εφιάλτη με τη δύση του ηλίου. Όλο το βράδυ ακολούθησαν το μονοπάτι που τους οδηγούσε ο Έλληνας προδότης. Το όνομα αυτού του στενού περάσματος ήταν Ανοπαία Ατραπός και έτσι οι Πέρσες κύκλωσαν τους Έλληνες. Ο Εφιάλτης είχε εκπληρώσει το ρόλο του. Για τη πράξη του αυτή ο Πέρσης αυτοκράτορας του έδωσε μια μεγάλη χρηματική ανταμοιβή.

στο ένθετο, η πορεία των Περσών μετά την προδοσία του Εφιάλτη

οι Θερμοπύλες σήμερα, έχει αλλοιωθεί το τοπίο αφού ούτε καν στενά δεν υπάρχουν...τότε η θάλασσα ήταν πολύ κοντύτερα στο βουνό

Η Δελφική Αμφικτιονία, όταν οι Πέρσες νικήθηκαν και έφυγαν από την Ελλάδα, τον επικήρυξε έναντι χρηματικής αμοιβής και γι' αυτό ο Εφιάλτης είχε καταφύγει στη Θεσσαλία. Όταν έπειτα από χρόνια γύρισε στη πατρίδα του στην Αντίκυρα Φθιώτιδας δολοφονήθηκε. Ο άντρας που τον σκότωσε ήταν ένας Τραχίνιος, ο Αθηνάδης, ο οποίος σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, τον αναγνώρισε και τον σκότωσε.

Από αυτή την ιστορία ξεκινάει και το βιβλίο του Μπαλτάκου, μια μυθιστορία ουσιαστικά που στηρίζεται σε αληθινά γεγονότα και δίνει την ερμηνεία, για το λόγο που αυτός θέλει, σχετικά με τη δολοφονία του προδότη.

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι τα διάφορα στοιχεία που "παίρνουμε" από την κοινωνία των Λακεδαιμόνιων.

Έτσι μαθαίνουμε τις κοινωνικές τάξεις των Σπαρτιατών: τους "ομοίους", τους "περίοικους" και τους "είλωτες".

Για τους πρώτους διαβάζουμε ότι παρότι ήταν οι λιγότεροι πληθυσμιακά ήταν αυτοί που εκτελούσαν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και την "υποχρέωση" να πέσουν για την πατρίδα αλλιώς ήταν ανεπιθύμητοι στην πόλη, η μάχη είχε αξία μόνο όταν γινόταν σώμα με σώμα και απέφευγαν την εξ αποστάσεως μάχη ( βέλη, ακόντια, λίθοι κλπ), απέφευγαν να σκυλεύουν θύματα ούτε κυνηγούσαν τυχόν εχθρούς που υποχωρούσαν από τη μάχη.

Επίσης απαραίτητη προϋπόθεση ήταν οι υποψήφιοι οπλίτες να είχαν γιους. έτσι ώστε, μετά το θάνατό τους, να μη χάνοταν και το όνομά τους. Με λίγα λόγια ένας περήφανος στρατός που αρέσκονταν να πολεμούν σε "φάλαγγα" δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στον εξ αριστερών "όμοιό" τους τόσο σαν να επρόκειτο για τον ίδιο τον εαυτό τους. Οι ασπίδες δημιουργούσαν ένα αδιαπέραστο "τείχος" που ανέκοπτε και απωθούσε τον κάθε αντίπαλο εχθρό. Στις πρώτες σειρές τοποθετούσαν τους νεώτερους και δυνατότερους και στο ακάλυπτο δεξί μέρος της παράταξης, τοποθετούσαν τους ικανότερους. Οι σωστά εκπαιδευθέντες Σπαρτιάτες των πρώτων σειρών άρχιζαν τη συμπλοκή με τα δόρατά τους σε οριζόντια θέση, ενώ οι οπλίτες των πίσω σειρών αντικαταστούσαν τους νεκρούς ή κουρασμένους συμπολεμιστές τους ή τους έδιναν νέα δόρατα σε περίπτωση που αυτοί τα έχαναν ή έσπαζαν στη μάχη.

Εννοείται όπως προείπαμε ότι για τους Σπαρτιάτες η λέξη οπισθοχώρηση ήταν άγνωστη και οι επιλογές τους ήταν δύο: "ή τάν ή επί τάς"

"Ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι."

Όσοι τυχόν γυρνούσαν πίσω στη Σπάρτη ενώ η μάχη είχε χαθεί τότε η ατίμωση για το δειλό ήταν αβάσταχτη και έτσι όλοι προτιμούσαν τον ηρωικό θάνατο παρά την άτιμη ζωή. Κάπως έτσι αντιμετωπίστηκε και ο Αριστόδημος, πατέρας του Αθηνάδη, από τους Σπαρτιάτες στο βιβλίο και γι αυτό ο γιος του θεωρώντας τον Εφιάλτη υπεύθυνο αναλαμβάνει σαν στόχο ζωής την εξόντωσή του, πράγμα που τελικά το καταφέρνει.

Οι "περίοικοι" ήταν οι επαγγελματίες και βιοτέχνες της εποχής με την εποπτεία πάντα όμως από τον Σπαρτιάτη αρμοστή και οι "είλωτες" που ήταν οι περισσότεροι ήταν και οι πιο αδικημένοι αφού ήταν οι δούλοι όχι όμως σε αφέντες αλλά στο ίδιο το κράτος. Αποτελούσαν το βοηθητικό προσωπικό στη μάχη και παρόλο που ήταν η συμπεριφορά των Σπαρτιατών καταπιεστική σε αυτούς, δεν εμπόδιζε στη δημιουργία σχέσεων Σπαρτιατών με γυναίκες - είλωτες. Τα παιδιά αυτών των σχέσεων τα ονόμαζαν "μόθακες" και μεγάλωναν μαζί με τα άλλα παιδιά λαμβάνοντας την ίδια αγωγή. Ένας "μόθακας" ήταν και ο Αθηνάδης, ο άνθρωπος που σκότωσε τον Εφιάλτη...