LAS INCANTADAS

Οι Μαγεµένες, Las Incantadas, οι «Καλοκυράδες της αγοράς», «τα ελγίνεια της Θεσσαλονίκης», τα «Είδωλα» για τους Χριστιανούς της Θεσσαλονίκης είναι κάποιες από τις ονομασίες που συναντάμε για κάποια αγάλματα - όχι τυχαία - που κοσμούσαν τη Ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη.

Οι εβραϊκές γειτονιές της Θεσσαλονίκης - ως γνωστόν - ήταν πολλές και ασφυκτικά χτισμένες, καταλαμβάνοντας το κέντρο της πόλης από το παραλιακό τείχος μέχρι την βυζαντινή Μέση Οδό (σημερινή Εγνατία), με τους Μουσουλμάνους να κατοικούν στα "Μπαΐρια" ( την Άνω Πόλη, ή Ακρόπολη ή Καφέ Κουλέ όπου οι συνθήκες ήταν σαφώς καλύτερες) και τους Χριστιανούς να “σπρώχνονται” προς τις ακρινές intra muros γειτονιές, τον Άγιο Μηνά και το Ιπποδρόμιο.
Μια τέτοια εβραϊκή γειτονιά, η βορειότερή τους, ήταν η Rogos. Εκτείνονταν από την Παναγία Χαλκέων (Κόκκινη Εκκλησία) ώς την περιοχή των τούρκικων λουτρών “Ο Παράδεισος” και τη ρωμαϊκή εξέδρα για τους επίσημους της οποίας τα απομεινάρια βλέπουμε σήμερα εκεί μπροστά. Καταλάμβανε δηλαδή τη βόρεια όχθη της Εγνατίας μέχρι περίπου τα όρια του ρωμαϊκού forum που έτσι κι αλλιώς ήταν καταχωμένο από τα χρόνια του Θεοδόσιου του Β΄.

Κάτοψη του χώρου της αρχαίας αγοράς (forum)

Στη συνοικία αυτή υπήρχε, ενσωματωμένο στο σπίτι του πλούσιου εβραίου υφασματέμπορου Λιάτσι Αρδίτη , ό,τι είχε απομείνει από τη “Στοά των Ειδώλων”, το μνημείο δηλαδή που είχαν ανεγείρει οι Ρωμαίοι περίπου το 2ο αι. για να στολίσουν την νότια είσοδο στο forum , από τη μεριά δηλαδή της σημερινής Εγνατίας. Η μνημειακή αυτή είσοδος αποτελούνταν από κιονοστοιχία με τέσσερις πεσσούς, διακοσμημένους αμφίπλευρα με ανάγλυφες ολόσωμες μυθολογικές μορφές, σε φυσικό μέγεθος.

Μια νεανική μορφή Διονύσου, δίπλα σε ένα πάνθηρα (VII), την Αριάδνη στεφανωμένη με φύλλα κληματαριάς (VI), τη Λήδα σε αιώνιο σύμπλεγμα με τον κύκνο (V), τον Γανυμήδη σε σύμπλεγμα με τον αετό - Δία (IV), την Αύρα με αέρινο χιτώνα (II), τη μορφή του Διόσκουρου με μια αναπαράσταση αλόγου στα πόδια του (III), της Μαινάδας που παίζει διπλό φλάουτο (VIII) και της φτερωτής Νίκης (Ι). Σύνολο δηλαδή που παρέπεμπε στη λατρεία του Διονύσου.

Το 1753 ο βρετανός ζωγράφος Stuart μαζί με τον αρχιτέκτονα Revett επισκέφθηκαν το σπίτι, όπου βρίσκονταν τα «είδωλα», με τη μεσολάβηση του βρετανού προξένου. Τη σκηνή απαθανάτισε ο Stuart σε χαρακτικό το οποίο έχει επιχρωματιστεί.

Επισκέπτες φτάνουν στο σπίτι του Εβραίου εμπόρου για να δουν τις Incantadas. Ο οικοδεσπότης προσφέρει καφέ στον Βρετανό πρόξενο· η γυναίκα και οι κόρες του παρακολουθούν από το μπαλκόνι. Στο βάθος, οι Βρετανοί αρχαιοδίφες Τζέιμς Στιούαρτ και Νίκολας Ρέβετ, ο γιος του προξένου (ο μόνος ντυμένος ευρωπαϊκά) και ο Έλληνας δραγουμάνος του προξένου. Η εικόνα αυτή, φτιαγμένη το 1754, είναι η πρώτη "ζωντανή" απεικόνιση της πόλης που σώζεται.

Τα ανάγλυφα αφαίρεσε ο παλαιογράφος Εμμανουήλ Μίλερ και τα μετέφερε στη Γαλλία το 1864. Είχε ακολουθήσει τη συνηθισμένη πρακτική της δωροδοκίας των Οθωμανικών αρχών για να εξασφαλίσει τη σχετική άδεια...

Από ό,τι στοιχεία υπάρχουν, δεν έγινε χωρίς διαμαρτυρία η αποτρόπαια αυτή πράξη, αφού Έλληνες, Εβραίοι αλλά και Τούρκοι φέρεται να αντιδρούν δυναμικά για την απομάκρυνση της "ιστορίας" της πόλης.

"Καθώς οι ναύτες ετοίμαζαν τα κάρα που θα μετέφεραν τα μάρμαρα στην αποβάθρα, "γέμισε" ο τόπος κόσμο, και ο πληθυσμός αντέδρασε με πρωτοφανή τρόπο – εξωπραγματικές διαδόσεις, κουτσομπολιά, απίστευτοι παραλογισμοί. Ολοι οι ξένοι πρόξενοι θα τηλεγραφήσουν στην Κωσταντινούπολη για να εμποδίσουν την απομάκρυνση των αγαλμάτων.

Τα σημάδια της έχθρας όμως δεν τελείωναν είτε από τους Εβραίους είτε από τους Τούρκους, οι οποίοι εξακολουθούσαν να ελπίζουν σε μα ακυρωτική διαταγή του Σουλτάνου. Οι Γάλλοι ναύτες δέχτηκαν επίθεση, όπως και ο ίδιος ο Μίλλερ κάποια στιγμή".

(Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων / Mark Mazower)

Σήμερα οι Μαγεμένες βρίσκονται στο μουσείο του Λούβρου, με τους αριθμούς 1391 -1401. Μερικοί τις ονομάζουν “Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης”... ( ΚΛΙΚ στην παρακάτω εικόνα)

Το Μουσείο του Λούβρου θα αποστείλει αντίγραφα των αγαλμάτων των "Μαγεμένων" (Las Incantadas) που βρίσκονται στις αίθουσες του Μουσείου, στα πλαίσια των εορτασμών για τον συμπλήρωση των 100 ετών από την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Θα κατασκευαστούν από εργαστήρια εκμαγείων εθνικών μουσείων της Γαλλίας έναντι του χρηματικού ποσού των 18.000 ευρώ, το οποίο εξασφάλισε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, από την επιχειρηματία Έλενα Αμβροσιάδου.